“Handan ne demek TDK?”: Sadece bir isim değil; köken, diakritik ve sözlük politikası tartışması
Bu yazı bir tartışma davetidir: “TDK’da Handan nerede?”
Bir kelimenin peşine düşmek bazen bir kültür politikasını görünür kılar. “Handan ne demek TDK?” diye aradığınızda net bir madde bulamamanız, TDK’nın kötü olduğu anlamına gelmez; önce şunu ayıralım: TDK’da genel sözlük ile kişi adları sözlüğü ayrı veri kümeleridir. TDK’nın çevrim içi portalında “Kişi Adları Sözlüğü” açıkça listelenir ve on binlerce ad bu ayrı sözlükte tutulur; genel sözlükteyse “özel adlar” yer almaz. Bu ayrım, hem TDK’nın portal mimarisinde hem de sözlükbilim ilkelerinde nettir. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
“Handan” kelimesi tarihsel olarak Farsçadan (خندان / khandān) gelir ve “gülen, güleç, sevinçli” demektir. Osmanlıca/Türkçe tarihsel sözlüklerde “handan/handân” biçimiyle “gülen, mesrur” karşılıklarını görürsünüz; modern Türkçedeki isim Handan da bu anlam alanından beslenir. Buraya kadar her şey net mi? Evet. Peki, insanlar neden hâlâ “TDK’da Handan niye çıkmıyor?” diye soruyor? Çünkü bu sorunun kalbinde üç mesele var: (1) özel ad–ortak ad ayrımı, (2) yazım/aksan (â) ve arama deneyimi, (3) çevrim içi içeriklerdeki bilgi kirliliği. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Özel ad–ortak ad ayrımı: Neyi nerede aramalıyız?
Sözlük kuramına göre genel sözlükler, özel adları kapsam dışı bırakır; “Handan” gibi kişi adları bu yüzden TDK’nın Kişi Adları Sözlüğü’ndedir. Portaldaki menüde bu sözlüğün varlığı, kullanıcıya “aradığını doğru yerde ara” mesajı verir. Yani “Handan” bir isim olarak TDK’da vardır; ancak onu genel sözlükte değil, Kişi Adları Sözlüğü içinde beklemelisiniz. Bu ayrımın yapılmaması, “TDK’da yok” yanılgısına yol açar. Tartışmayı keskinleştirelim: Genel sözlükte özel ad istemek, sözlüklerin asırlık metodolojisine meydan okumak değil midir? :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Yazım, diakritikler ve arama deneyimi: “hândân” mı “handan” mı?
Köken metinlerinde kelime sık sık hândân biçiminde, düzeltme işaretiyle (â) geçer. Bu, tarihsel telaffuzu ve uzun ünlüyü işaretler. Fakat çoğu kullanıcı mobil klavyede “â” bulamaz; “handan” yazar ve Osmanlıca karşılıklarını tarayan kaynakları değil, isim anlam sitelerini görür. Üstelik bazı Osmanlıca sözlükler “handan/handân” için “gülen, mesrur, mutlu” karşılığını açıkça verirken, arama motoru sizi bazen bu sayfalar yerine popüler içerik sitelerine sürükler. Kullanıcı doğru harfi, doğru sözlüğü ve doğru söz türünü yakalayamazsa bilgiye erişim tökezler. Bu noktada kritik soru şu: TDK ve benzeri kurumlar, diakritikli aramalara toleranslı, kullanıcı dostu bir arayüz kurmadan, “doğru bilgi” pratikte nasıl yaygınlaşacak? :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Bilgi kirliliği: “Han + -dan” mı, yoksa Farsça “khandān” mı?
İnternette “Handan”ı Arapça ‘han’ + ‘-dan’ gibi uydurma etimolojilerle açıklayan yazılar dolaşıyor. Bu tür iddialar hem dil tarihine hem de sözlükbilim yöntemine aykırı. Farsça kökenli خندان (khandān) doğrudan “gülen, güleç” anlamındadır; Osmanlıca sözlükler de bunu doğrular. Yanlış etimoloji, “kolay anlam üretme”nin cazibesidir; ama bilimsel değildir. Sizce bu yanlışlar neden hâlâ tıklama alıyor: otoriteye güvensizlik mi, yoksa algoritmaların popüler olana önceliği mi? :contentReference[oaicite:5]{index=5}
“Handan ne demek TDK?” sorusuna eleştirel yanıt
1) Anlam: Tarihsel ve etimolojik düzlemde “(gülümseyen) güleç, sevinçli.” 2) Yer: TDK’nın genel sözlüğünde özel ad beklemeyin; Kişi Adları Sözlüğü içinde arayın. TDK portalı bunu açıkça ayrı bir başlık olarak sunuyor. 3) Yöntem: Ararken “handan/handân” varyantlarını düşünün; diakritik (â) zorunluluğu yaşayabilirsiniz. 4) Kaynak kalitesi: Yalancı etimolojilere dikkat edin; Osmanlıca sözlük maddeleri ve ciddi dil kaynakları birincil başvuru kapınızdır. Bu çerçeve, soruyu “tek satırlık cevap”tan çıkarıp bilgiye erişim eleştirisine dönüştürür. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Provokatif sorular: Sözlükler mi kullanıcıya uyacak, kullanıcı mı sözlüğe?
– TDK arayüzleri, â/î/û gibi işaretleri otomatik eşleştirip “hândân = handan” diyerek sonuçları birleştirirse yanlış bilgi heveskârlarının etkisi azalır mı? :contentReference[oaicite:7]{index=7}
– Genel sözlüklerin “özel ad” dışlayıcı yaklaşımı dijital çağda hâlâ optimal mi, yoksa kullanıcı beklentisi için “köprü maddeler” (ör. “Handan (bkz. kişi adları)”) eklenmeli mi?
– Algoritmalar, otoritatif kaynakları (TDK, akademik sözlükler) popüler içerik sitelerinden üste çıkarmakla yükümlü mü?
Son Söz: Doğru adres, doğru söz türü, doğru yazım
“Handan ne demek TDK?” sorusunu, kelime–ad ayrımı, yazım/diyakritik, kaynak güvenilirliği üçgeninde okumalıyız. Etimoloji bize “gülen, güleç” diyor; sözlükbilim, “özel adları ayrı yerde ara” diyor; dijital deneyim ise “aramayı kullanıcı için engelsiz kıl” diyor. Bilginin doğruluğu kadar erişilebilirliği de önemlidir. Peki siz, bir kelimenin hakikatine ulaşmak için önce hangi kapıyı çalıyorsunuz: otoriteyi mi, algoritmayı mı? :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Kaynak notu: TDK’nın portalı kişi adlarını ayrı sözlükte listeler; portal sayfasında bu başlık ve kapsam belirtilir. “Handan/handân”ın anlamı için Osmanlıca/Türkçe tarihsel sözlükler “gülen, mesrur, mutlu” karşılığını verir. “Özel adların genel sözlük kapsamı dışında kalması” sözlük tanımlarında temel ilkedir; bu ilke, dil eğitimi kaynaklarında da vurgulanır. Yanlış etimoloji örneği için popüler içerik sitelerinde dolaşan “han + -dan” türetmesine dikkat ediniz. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
::contentReference[oaicite:10]{index=10}
[1]: https://www.luggat.com/handan/?utm_source=chatgpt.com “handan – Osmanlıca Türkçe Sözlük, lügât, لغت – Luggat”